İş hukuku işçi ve işveren ilişkilerini, bunların karşılıklı hak ve görevlerini, işe ve işyerine ilişkin yasa ve yönetmelikleri vb. konu alan hukuk dalıdır. Amacı, işçilerin haklarını korumak, işverenlerin yasal yükümlülüklerini belirlemek ve çalışma ilişkilerinde adil ve dengeli bir ortam sağlamaktır.
İş Hukuku Kapsamında Bakılan Davalar
İş hukuku kapsamında görülen iş davaları işçi işveren arasındaki uyuşmazlıklar:
- İşe iade davaları
- Kıdem tazminatı
- İhbar tazminatı
- Fazla mesai ücreti alacağı
- Ulusal bayram ve resmi tatil günleri alacakları
- İş kazası
- İş hastalıkları
- Sendikal tazminat
gibi konularda çıkan uyuşmazlıkların giderilmesi amacıyla açılan davalardır.
Bu konuları sırası ile inceleyecek olursak;
İşçilik Alacakları Hakkında
4857 Sayılı İş Kanunu’na göre işçi; bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye denir. İşçilerin işten ayrılırken hak ettikleri bazı haklar ve bu hakların belirli koşulları vardır. Her ne kadar İş Kanunu’nda işçi; iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişi olarak tanımlansa da iş sözleşmesi imzalamamış bir işçi, İş Kanununun işçilere tanıdığı bütün haklardan yararlanacaktır. İşçilik alacakları bu nedenle önem arzetmektedir. İşten çıkan veya çıkarılan işçilerin hak kaybına uğramaması için Arca Hukuk olarak işçilik haklarını tek bir yazıda toplamayı uygun gördük.
İşçilik alacakları hakkında makalemizi buradan okuyabilirsiniz.
İşe İade Davası
İşten çıkarılan işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmeden veya işveren tarafından haksız bir sebeple işten çıkarıldıysa, fesih bildiriminden itibaren bir ay içerisinde işe iade talebinde bulunabilir. Ayrıca fesih yazılı bir şekilde yapılmalıdır. İşe iade davası şartları;iş yerinde 30’dan fazla işçi çalışması ve işçinin en az 6 aylık kıdeminin olmasıdır.
Kıdem Tazminatı Hakkı
Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için öncelikle işçinin aynı iş yerinde bir yıldan fazla çalışması gerekmektedir. İşçi; haklı bir neden olmaksızın işten çıkarılmış olmalıdır. Belirli koşulların varlığı halinde (işçinin haklı nedenle feshi) istifa eden işçinin de kıdem tazminatına hakkı vardır. Kıdem tazminatı hesaplanırken her yıl için 30 günlük brüt ücret baz alınır.
İhbar Tazminatı Hakkı
İhbar tazminatı belirli süreli iş sözleşmelerinde söz konusu olmaktadır. İş sözleşmesinin feshinden bir süre önce durumun işten çıkarılacak işçiye bildirilmesi gerekir. Aynı şekilde işçi de işverene karşı aynı yükümlülüğe sahiptir.
İhbar süreleri işçinin kıdemine göre değişmektedir. İş Kanunu’nun 17. Maddesine göre;
Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. İş sözleşmeleri;
- 6 aydan az çalışmış işçi için bildirim yapılmasından başlayarak 2 hafta,
- 6 ay – 1,5 yıl arası çalışmış işçi için bildirim yapılmasından başlayarak4 hafta,
- 1,5 yıl – 3 yıl arası çalışmış işçi için bildirim yapılmasından başlayarak6 hafta,
- 3 yıldan fazla çalışmış işçi için bildirim yapılmasından başlayarak8 hafta sonra, feshedilmiş sayılır.
Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir. Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.
Fazla Çalışma Ücreti Hakkı
Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşenmiktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.İşçi hakları arasında önemli bir yer tutan fazla çalışma ücretinin ödenmemesi halinde işçi iş akdini haklı nedenle feshedebilir.
Yıllık İzin Hakkı
İş Kanunu’nun 53. Maddesinde düzenlenmiş olup işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;
- 1 yıl- 5 yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
- 5 yıl-15 yıl olanlara 20 günden,
- 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir.İşçi tarafından talep edilmesine rağmen yıllık izne hak kazanılan yıl boyunca izin kullandırılmaması da haklı fesih nedenidir.
UBGT (Ulusal Bayram ve Genel Tatil) Ücreti Hakkı
Kurban Bayramı, Ramazan Bayramı, 1 Mayıs, 23 Nisan gibi dini ve milli bayramlara denk gelen günlerdir. İş sözleşmesinde aksine bir hüküm olmadığı sürece ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işçi çalışmak zorunda değildir.
İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.Aksi takdirde işten çıkarak kıdem tazminatı ve diğer işçi hakları işçi tarafından talep edilebilir.
Hafta Tatili Ücreti Hakkı
İşçilere iş sözleşmesine göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Bu ücret işçiye ödenmez ise, işçi haklarını dava yoluyla talep edebilir.
AGİ (Asgari Geçim İndirimi) Hakkı
AGİ işçilere uygulanan bir gelir vergisi indirimidir. Bu gelir vergisi indiriminin tutarı; işçinin mevcut yaşam koşullarına göre değişiklik gösterir. İşçinin medeni hali, eşinin çalışma durumu, kaç çocuğa sahip olduğu gibi koşullar bu gelir vergisinde uygulanan indirimi etkiler ve her ay işveren tarafından devlet adına işçiye ödenmesi gerekir. Ödenmediği takdirde işçi bunu diğer alacakları gibi işverenden talep edebilir.
Ayrımcılık- Kötü Niyet Tazminatı Hakkı
İşverenin aynı nitelikteki veya aynı ya da benzer durumdaki işçilere eşit davranma yükümlülüğü vardır. Ayrımcılık tazminatı, işverenin eşit davranma yükümlülüğünün ihlali durumunda işçiye dört aya kadar ücreti tutarında verilebilecek olan tazminattır.Kanun açıkça “iş ilişkisinde veya sona ermesinde” bu tazminatı öngördüğünden ayrımcılığa maruz kalan işçi genel hükümlere göre tazminat talep edebilir.
Sendikal Tazminat Hakkı
İşçilerin bir sendikaya katılması anayasal haktır. İşçi sırf bir sendikaya kayıt olduğu için işten çıkarılamaz ve kendisine ayrımcılık yapılamaz. Sırf sendikal faaliyetlerden dolayı ayrımcılığa uğrayan işçinin bir yıllık ücreti tutarında sendikal tazminat ve diğer işçi haklarını talep etme imkanı bulunmaktadır.
Mobbing Nedeniyle Manevi Tazminat Hakkı
İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik şiddet ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. İşverenin yukarıdaki hükümler dâhil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir. İşçi, bu davranışlar nedeniyle uğradığı zararların giderilmesi için manevi tazminat talebinde bulunabilir.
Sonuç
İşçilik alacakları konusunda somut olayların özelliğine göre talep edilebilecek haklar farklılık gösterir. Hak kaybına uğramamak için bir avukatla çalışmanızı Arca Hukuk ailesi olarak tavsiye eder, sizleri de ofisimizde ağırlamaktan mutluluk duyarız. Ofisimiz
Kıdem tazminatı ile ilgili Yaş Dışındaki Emeklilik Şartlarının Yerine Getirilmesi ve Kıdem Tazminatı Hakkı makalemizi okuyabilirsiniz.
İşçi Hakları ile ilgili makalemizde güncel haklar hakkında bilgi verilmektedir.